Historia Bractw Strzeleckich
W średniowieczu w celu obrony przed najeźdźcą, mieszczanie będący w cechach rzemieślniczych, w których każdy miał wyznaczony do obrony swój odcinek murów otaczających miasto, szkolili się w celnym strzelaniu strzelając z łuków do żywego ptaka. Strzelanie do kura spowodowało, że zaczęto nazywać ich braćmi kurkowymi. Królowie Polscy uznając pożyteczność owych bractw dla obronności kraju, chętnie nadawali im i ich królom liczne przywileje. Najbardziej znanymi były przywileje z 1635r. nadane przez króla Władysława IV dla króla kurkowego, które uwalniały go od podatków i cel na okres roku. Przywileje te utrzymały się przez 120 lat. Ostatnim królem kurkowym w Polsce przedrozbiorowej, który otrzymał wyżej wymienione przywileje został w 1793 roku pasztetnik Stanisław Piątkowski.
Po rozbiorze Polski losy bractw strzeleckich potoczyły się różnymi drogami. Ich działalność w zaborze rosyjskim i w początkowym okresie w zaborze austriackim została całkowicie zakazana. Natomiast w zaborze pruskim zaborca ostro prowadził swoją politykę antypolską. Do Bractw Strzeleckich wprowadzał mieszkańców narodowości niemieckiej Zastąpiono też statuty w języku polskim, statutami w języku niemieckim. Tu dla Bractw Strzeleckich rozpoczął się ciężki czas walki z germanizacją. To czas walki o przetrwanie tradycji brackich , a także kultury, zwyczajów i języka polskiego.
Nowe możliwości stworzyło braciom kurkowym odrodzenie się w 1918r. polskiej państwowości. Już 7 sierpnia 1922 doszło w Poznaniu do spotkania przedstawicieli ponad 130 towarzystw strzeleckich, a w 1923 roku na II Zjeździe i jednocześnie I Kongresie Zjednoczenia Bractw Strzeleckich opublikowany został statut zjednoczenia i zmieniono nazwę na Zjednoczenie Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej. Jedna z uchwał Kongresu zakazywała noszenia medali pamiątkowych zdobytych na Zjazdach lub w bractwach w latach niewoli i złożenie insygniów niemieckich darowanych przez królów pruskich i cesarzy niemieckich do archiwum.
Pierwszym królem strzelców Zjednoczenia został Józef Lipiński z Mikołowa.
V Zjazd Zjednoczenia zwołano 13 sierpnia 1927r. w Grudziądzu. Na tym Zjeździe zmieniono nazwę na Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej .Zebranie delegatów przyjęło dla Króla Kurkowego łańcuch pozłacany, ofiarowany Zjednoczeniu przez pierwszego Króla Kurkowego brata Józefa Lipińskiego z Mikołowa. Po raz pierwszy w Zjeździe Zjednoczenia udział brali delegaci w kontuszach. Byli to przedstawiciele miasta Lwowa.
Na VII Zjeździe Zjednoczenia, który odbył się23 czerwca 1929roku w Poznaniu, na wniosek bractwa bydgoskiego jako hymn bracki zatwierdzono pieśń: ”Hej Bracia wraz- szeregiem broń przy broni!”, wykorzystując melodię pieśni Władysława Ludwika Anczyc pt. „Marsz Strzelców”( Hej strzelcy wraz) z 1863r.
Hymn Kurkowych Bractw Strzeleckich
I.
Hej, Bracia, wraz – szeregiem broń przy broni!
A z piersi naszych żywy stanie mur.
Jak ojców kord – tak Polskę dziś zasłoni
Z braterskich strzelb piorunów gromki chór.
Wszak z hufca strzelców zastęp wnet gotowy,
By za Ojczyznę w święty ruszyć bój,
Obrońców ziemi wzbudzić zapał nowy
I mundur zmienić na obrońców strój.
Po wieków wiek strzeleckie oko, dłoń
To straż, to tarcz, to dla Ojczyzny broń.
II.
Gdy w dziejów mroku życie Polski gasło,
Krew bohaterów sączył srogi wróg,
W bractwie strzeleckim żyło wieczne hasło:
Hej! W broni palnej szukaj zbawczych dróg!
I pierzchnął wróg z Ojczyzny zmartwychwstałej,
Rozprysła się kajdanów twarda stal,
Więc ojców wzorem i dla ojców chwały
Do oka broń i mierz i cel i pal!
Po wieków wiek strzeleckie oko, dłoń
To straż, to tarcz, to dla Ojczyzny broń.
Kr. Stasicki
W latach trzydziestych XX wieku w Zjednoczeniu były już skupione 132 bractwa w 11 okręgach i liczyły 8000 członków. Niestety zarówno II Wojna Światowa, jak również lata PRL-u całkowicie zahamowały działalność Bractw Strzeleckich. Bractwa Kurkowe uznano za przeżytek oraz za „wroga ludu” i w latach 1949-51 przeprowadzono likwidację bractw, a ich majątek przejął Skarb Państwa.
Po zmianach ustrojowych w 1989 roku oraz w oparciu o Prawo o Stowarzyszeniach, zaczęły odradzać się rozwiązanie w czasach PRL-u bractwa. 8 listopada 1991roku w Poznaniu, odbył się pierwszy po II Wojnie Światowej VI Kongres Delegatów Bractw Kurkowych. Uchwalono nowy statut i określono program działania Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej. Przystąpiono do reaktywacji bractw.
Obecnie celem bractw jest podtrzymywanie wielowiekowej tradycji ruchu brackiego i przekazywanie jej młodym pokoleniom. Bractwa współpracują z organizacjami, które w swych statutach i działalności propagują strzelectwo i idee historyczno–patriotyczne. Biorą czynny udział w uroczystościach państwowych i religijnych, zawsze z wyróżniającymi ich symbolach, którymi są ich mundury(kontusze) i sztandar, będący symbolem sławy wojennej, wierności, honoru i męstwa a którego tradycje wywodzą się z czasów rycerskich.
opracowała Krystyna Kuśnierek